NIZAMIYAH MADRASAS: CURRICULUM AND TEACHING METHODS

Selçuklular devrinde Sultan Alparslan ve vezir Nizâmülmülk aracılığıyla inşa edilen Nizâmiye Medreseleri, devlet kontrolünde olan, eğitimin parasız olduğu, talebe müderrislerin yemekhane, yatakhane, ders malzemeleri gibi ihtiyaçlarının karşılandığı, kütüphane, mescid hamamı bulunan vakıflar tarafından desteklenen birer kurum olarak edilmiştir. Medrese müfredatının temeli Şâfiî fıkhı, Kur’ân, hadis, tefsir, kelâm, cedel, hilâf, usûl, akâid, ferâiz, mezhep, lügat nahiv dinî ilimlerdi. Astronomi, fizik, tıp matematik aklî ilimlere dair kayıtlar ise devrin müellifleri medrese kütüphanelerinde eserlerle sınırlıdır. Bu durumda müderris talebelerin bu ilimlerle meşgul olduğu sonucuna varılabilir. Medreselerde tüm uymak zorunda bir program yoktu. Ancak medresenin kurucusu ya da müderrisi tarafından, mezhebi kâidelerine göre belirlenen oluyordu. Eğitim dili Arapçaydı. Yıl tamamlama sisteminden ziyade belli kitaplar okunup iyice öğrenildikten sonra sonraki kitaba geçilmesi söz konusudur. müderrisler yanı sıra hatip, hocası, muîd, müfîd şeyh görevliler olurdu. Nahiv hocası Arapça öğretiminden sorumluydu. Muîd sırasında müderrisle birlikte oturur, bitiminde talebelere dersi tekrar eder açıklamalar yapardı. Müfîd, dersleri konusunda yardımcı olan Muîd’in tamamlayıcısı konumundaki görevliydi. Daha çok hadis derslerinde görülmektedir. Hadis âlimlerini tanıyor kimin senedinin daha güvenilir olduğunu biliyordu. sayede talebelerine öncelikli hangi âlimlerinden nakletmeleri gerektiği Şeyh veya Şeyhü’l-hadîs öğretmek hadisleri ezbere okuyan talebeleri dinlemekle görevlidir.
 Medreselerindeki öğretim metotlarını hıfz etme, münâzara, imlâ, semâ‘ kırâ’at ile icâzet şeklinde sıralamak mümkündür. Hıfzetme eğitiminin en önemli kısmıdır. Talebeler, okuduğu yazdığı eseri ezberlemeden önce muîd nezaretinde kez okuyup yanlışlarını düzeltmeli ezberleyip etmelidir. Tekrar yönteminde anlattıktan talebeler için etmekte kendi kendilerine ezberlemek etmektedirler. Hıfz özellikle öğreniminde sıkça başvurulan metottur. Münâzara fıkhî birikimlerini ortaya koyabilecek seviyeye ulaşmaları zıt görüşlere karşı görüşlerini savunabilmeleri amaçlanmıştır. İmlâ metodunda hoca talebelerden biri, metni yüksek sesle okur ardından metnin açıklamasını sırada imlâ ederdi. birçok nüshanın kopyasını azar istinsah etmiş oluyorlardı. metot başta olmak üzere fıkıh, Arap edebiyat alanlarda kullanılmıştır. Semâ‘, medreselerde fıkıh eğitiminde kullanılan Aynı zamanda işiterek rivayet etme hakkının elde edilmesi kastedilmektedir. Kırâ’at ezberden bakarak okuyor, önünde ezberinde kitap okunanları karşılaştırıp tahsis yapıyordu. Son metodu ilmi edebiyat, ensâb bazı riyâzî ilimlerde müderrisin eserini, şerhini ettiği kitabı yoluyla kayda geçerlerdi. Müderris bunun üzerine talebenin ilgili öğrendiğini belgelemek kitabın ilk son sayfasına yazardı. Ayrıca vermek alan talebe, fetvâ verme yeterliliğine de sahip olmuştur.